Kleszcze to pajęczaki należące do rzędu roztoczy. Są pasożytami zewnętrznymi głównie kręgowców – ludzi i zwierząt. W rozwoju osobniczym kleszcz posiada trzy stadia – larwę (ok. 1,5 mm długości), nimfę (ok. 2-3 mm długości) i osobnika do rosłego (sam ca 4-5 mm długości) i samicę (5-6 mm długości). Kleszcze do linienia (procesu wzrostu i przebudowy ciała) i rozrodu potrzebują wysycenia się krwią.

Na świecie żyje około 870 gatunków kleszczy. W Polsce występuje ich około 19. Zamieszkują przede wszystkim środowiska leśne, wilgotne (głównie lasy mieszane), obfitujące w żywicieli, którymi są głównie drobne ssaki, nie liczne gady i ptaki oraz większe ssaki dla osobników do rosłych. Kleszcze poszukują żywicieli aktywnie, naj intensywniej wiosną i jesienią, w porze przedpołudniowej i przedwieczornej. Żerują w sposób ciągły, od 2 do 14 dni w zależności od stadium. Kleszcze po kryte są systemem płytek chroniących przed uszkodzeniami ciała i wysychaniem, a oddychają za pomocą tchawek. Ciało kleszcza jest dwudzielne i po kryte rzadkimi włoskami. Pajęczaki z rodziny Ixodidae odznaczają się takimi cechami jak: brak oczu, czy liczne organy czuciowe, z których najważniejszym jest narząd Hallera umieszczony na pierwszej parze odnóży. Reaguje on na zmiany wilgotności, temperatury, zapach, feromony, pot czy stężenie dwu tlenku węgla, dzięki któremu kleszcz jest w stanie wyczuć swoją ofiarę nawet z odległości około 20 m. 

Warto wiedzieć, że powszechnie występujący w Polsce kleszcz pospolity jest pasożytem bytującym na ponad stu różnych  gatunkach ssaków, gadów i ptaków. Gdy tylko temperatura przekroczy 4-8oC, kleszcze stają się aktywne. W naszych szerokościach geograficznych oznacza to, że na wet w grudniu może my być narażeni na ugryzienie. Łagodna zima oraz wilgotne lato sprzyjają wysokiej rozrodczości i małej umieralności kleszczy, co powoduje zwiększenie tempa ich rozprzestrzeniania się.

Kleszcz pospolity jest za opatrzony w gryząco-ssący aparat gębowy: szczękoczułki, ryjek (hypostom) i część krtaniową gardła. Mechanizmy ewolucyjne wyposażyły tego pajęczaka w narzędzia umożliwiające skuteczne i bezbolesne dla ofiary żerowanie. Służy temu ślina zawierająca substancje mocujące część ssącą (hypostom) w skórze ofiary i zastygającą w formie futeralika cementowego. Dodatkowo ślina zawiera białka o działaniu przeciwkrzepliwym, znieczulającym i hamującym rozwój odczynu zapalnego, co umożliwia pasożytowi kilkudniowe pozostawanie na ofierze bez zwracania jej uwagi. 

Kleszcze roznoszą wiele groźnych chorób, wśród których znajdują się m.in.: borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmoza granulocytarna, babeszjoza, dur powrotny, ospa riketsjowa, tularemia i inne. Najczęściej występującą chorobą roznoszoną przez kleszcze jest jednak borelioza. 

Najczęściej obserwowanym objawem choroby związanej z boreliozą dla lekarza jest charakterystyczny rumień po kleszczu, zwany wędrującym, przyjmujący postać rozległego zaczerwienienia w kształcie pączka. Często rozwija się wokół miejsca pokłucia kleszcza, ale może również uwidocznić się na innych częściach ciała. Ponieważ może upłynąć nawet 28 dni, zanim pojawi się charakterystyczna zmiana ostrzegawcza, ważne jest obserwowanie okolic, w które wkłuł się kleszcz. Gdy pojawi się taki rumień, a pacjent przypomina sobie, że został ukłuty przez kleszcza, lekarz przepisuje odpowiednie antybiotyki w celu leczenia boreliozy.

Po każdej wizycie w lesie/parku/na łące sprawdź dokładnie czy nie ma kleszczy na twoim ciele.

  • Głowę chroń kapeluszem lub kapturem;
  • Noś kurtkę zapiętą pod szyją, ze ściągaczami w pasie i na rękawach;
  • Na jasnym ubraniu łatwiej znajdziesz kleszcza;
  • Włóż wysokie buty lub kalosze;
  • Spodnie wpuszczone w cholewki butów;
  • Spryskaj się sprayem odstraszającym kleszcze. Użycie preparatu zmniejsza ryzyko, że kleszcze Cię zaatakują. Nie daje to jednak całkowitej gwarancji bezpieczeństwa.

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
w Kamieniu Pomorskim
Oświata Zdrowotna i Promocja Zdrowia