Wiele osób, mimo szczerych wysiłków i stosowania diet czy ćwiczeń, zmaga się z trudnościami w utracie nadmiernych kilogramów. Bywa to przyczyną narastającej frustracji i poczucia porażki, co skutkuje obniżeniem motywacji. Jednak nauka pokazuje, że przyczyny tych trudności są złożone i wykraczają daleko poza kwestię siły woli, obejmując skomplikowane mechanizmy biologiczne, psychologiczne i środowiskowe. Sprawdź, które z nich są najczęściej spotykane! 

Otyłość jest uznawana za przewlekłą chorobę, która stanowi jedno z największych globalnych zagrożeń zdrowotnych. Ponieważ na masę ciała wpływa splot wielu czynników, jej leczenie jest procesem wymagającym kompleksowego podejścia. Niepowodzenia w odchudzaniu często wynikają nie tylko z braku dyscypliny, ale także z różnych mechanizmów obronnych organizmu, adaptacji metabolicznych i hormonalnych. Jakie są główne czynniki, które mogą obniżać skuteczność odchudzania i czy da się je zniwelować?

Farmakoterapia otyłości: rola leków

Podstawą leczenia otyłości jest modyfikacja stylu życia, obejmująca zmianę diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Jednakże, w niektórych przypadkach, szczególnie przy otyłości dużego stopnia (BMI ≥ 30 kg/m²) lub gdy nadwadze (BMI 27-29,9 kg/m²) towarzyszą powikłania takie jak stan przedcukrzycowy, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia czy obturacyjny bezdech senny, same zmiany nawyków mogą okazać się niewystarczające.

Należy jednak pamiętać, że takie interwencje muszą odbywać się na zlecenie lekarza, który podejmuje decyzję terapeutyczną po uprzednim przeanalizowaniu sytuacji zdrowotnej pacjenta oraz dostępnych możliwości.

Semaglutyd jako analog GLP-1, naśladuje działanie naturalnego hormonu jelitowego, wpływając na ośrodki w mózgu odpowiedzialne za regulację apetytu. Redukuje uczucie głodu i zwiększa sytość po posiłku (m.in. poprzez spowolnienie opróżniania żołądka) i może zmniejszać ochotę na pokarmy wysokotłuszczowe.

Badania kliniczne potwierdziły jego działanie w redukcji masy ciała. Polskie Towarzystwo Leczenia Otyłości (PTLO) zaleca rozważenie analogów GLP-1, w tym semaglutydu, jako preferowaną opcję u pacjentów z otyłością lub nadwagą i współistniejącymi zaburzeniami metabolicznymi.

Najczęstsze działania niepożądane to dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka), które zwykle są przejściowe. Ze względu na przewlekły charakter otyłości, dla utrzymania efektów leczenia często konieczne jest długotrwałe stosowanie farmakoterapii.

Semaglutyd – roztwór do wstrzykiwań – więcej informacji

Kiedy ciało broni się przed odchudzaniem

Proces redukcji masy ciała rzadko przebiega w sposób liniowy. Organizm ludzki, ukształtowany przez tysiąclecia ewolucji w warunkach okresowych niedoborów pożywienia, wykształcił potężne mechanizmy obronne przed utratą zapasów energii.

W odpowiedzi na deficyt kaloryczny uruchamiany jest szereg adaptacji metabolicznych, które mają na celu minimalizację wydatku energetycznego i stymulowanie apetytu, co ma wywołać powrót do wyjściowej masy ciała. Zjawisko to, określane mianem „adaptacji metabolicznej” lub „adaptacyjnej termogenezy”, jest jednym z głównych powodów, dla których dalsza utrata wagi staje się coraz trudniejsza, a ryzyko odzyskania utraconych kilogramów (efekt jo-jo) po zakończeniu diety jest tak wysokie.

Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe, ponieważ pozwala spojrzeć na trudności w odchudzaniu nie jako na wynik braku determinacji, ale jako na biologiczną odpowiedź organizmu na zagrożenie głodem – mechanizm, który był niezbędny do przetrwania w przeszłości, a dziś staje się przeszkodą w walce z nadmierną masą ciała.

Warto podkreślić, że siła i zakres adaptacji metabolicznej są zróżnicowane indywidualnie. Obserwuje się istnienie fenotypów metabolicznych – osoby „oszczędne” (thrifty) wykazują silniejszą tendencję do obrony przed utratą wagi, podczas gdy osoby „rozrzutne” (spendthrift) łatwiej redukują masę ciała. Ta zmienność jest uwarunkowana czynnikami genetycznymi i epigenetycznymi, ma także związek ze stylem życia.

Czy zaburzenia hormonalne blokują utratę wagi?

Hormony pełnią funkcję kluczowych regulatorów w organizmie, kontrolując apetyt, metabolizm, magazynowanie i wykorzystanie energii. Równowaga hormonalna jest niezbędna do utrzymania prawidłowej masy ciała. Zaburzenia hormonalne mogą tworzyć „blokadę”, która znacząco utrudnia odchudzanie, nawet przy stosowaniu diety i ćwiczeń.

Niedoczynność tarczycy jest częstym zaburzeniem wpływającym na masę ciała. Hormony tarczycy regulują tempo przemiany materii. Ich niedobór spowalnia metabolizm, co może prowadzić do przyrostu masy ciała i utrudniać odchudzanie. Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne zaleca ocenę czynności tarczycy (przynajmniej TSH) u wszystkich pacjentów z otyłością, gdyż częstość niedoczynności tarczycy jest u nich zwiększona.

Zespół policystycznych jajników (PCOS) dotyka wiele kobiet i często wiąże się z insulinoopornością oraz hiperandrogenizmem. Te zaburzenia sprzyjają tyciu, szczególnie w okolicy brzucha i utrudniają odchudzanie. Badania wskazują na wysoką częstość występowania otyłości (40-70%) u pacjentek z PCOS.

Insulinooporność i hiperinsulinemia odgrywają centralną rolę w patogenezie otyłości. Insulina sprzyja magazynowaniu tłuszczu i hamuje jego rozkład. W stanie hiperinsulinemii organizm jest w trybie „magazynowania”, co utrudnia spalanie tłuszczu.

Hormony stresu, głównie kortyzol, również mają wpływ na tempo odchudzania. Przewlekły stres prowadzi do podwyższonego poziomu kortyzolu. Nadmiar kortyzolu może zwiększać apetyt (szczególnie na niezdrowe jedzenie) i zwiększać odkładanie tłuszczu, szczególnie w okolicach brzucha. Kortyzol stymuluje też glukoneogenezę i hamuje obwodowy wychwyt glukozy, co może przyczyniać się do insulinooporności.

Zmiany w poziomie hormonów płciowych (estrogeny u kobiet w okresie menopauzy, testosteron u mężczyzn) również mogą wpływać na metabolizm i rozkład tkanki tłuszczowej. Rzadsze przyczyny hormonalne to zespół Cushinga, niedoczynność przysadki czy niedobór hormonu wzrostu.

Układ hormonalny jest złożoną siecią powiązań. Problemy hormonalne często współwystępują (np. insulinooporność i PCOS ). Dlatego kluczowa jest dokładna diagnostyka (wywiad, badanie, badania laboratoryjne) oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Psychologiczne bariery w odchudzaniu

Psychika i emocje odgrywają fundamentalną rolę w relacjach z jedzeniem i regulacji masy ciała. Czynniki psychologiczne mogą być przyczyną otyłości i barierą w jej leczeniu. Stres, emocje, przekonania i nawyki mogą zaburzać procesy decyzyjne dotyczące jedzenia.

Stres i jedzenie emocjonalne są częstymi problemami. Wiele osób w sytuacjach napięcia, lęku, smutku czy nudy sięga po jedzenie jako sposób radzenia sobie z emocjami. Jedzenie (szczególnie słodkie i tłuste) może chwilowo poprawić nastrój, ale prowadzi do błędnego koła: ulga -> poczucie winy -> wzrost napięcia -> jedzenie -> tycie -> gorszy nastrój. Osoby otyłe mogą być podatniejsze na stres i odbierać go jako bardziej obciążający.

Trudności w skutecznym odchudzaniu i utrzymaniu zredukowanej masy ciała są zjawiskiem powszechnym, warto mieć tego świadomość i nie poddawać się w walce o własne zdrowie. Przyczyny występowania tych barier mogą być bardzo różne. Dlatego każdy, kto zmaga się z takimi problemami, powinien zgłosić się do specjalisty – lekarza oraz dietetyka, a w razie konieczności również psychologa czy fizjoterapeuty. Skuteczne leczenie wymaga kompleksowego, zindywidualizowanego podejścia.

Bibliografia:

  1. Xie Z, Yang S, Deng W, Li J, Chen J. Efficacy and Safety of Liraglutide and Semaglutide on Weight Loss in People with Obesity or Overweight: A Systematic Review. Clinical Epidemiology. 2022;6(14):1463-1476.
  2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości.
  3. Suliburska J, Kuśnierek J. Czynniki żywieniowe i pozażywieniowe w rozwoju insulinooporności. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2010;1(3):177–83.
  4. Müller MJ, Enderle J, Bosy-Westphal A. Changes in Energy Expenditure with Weight Gain and Weight Loss in Humans. Current Obesity Reports. 2016;5(4):413–23.
  5. Metabolic Adaptations to Weight Loss: A Brief Review. Journal of Strength and Conditioning Research. 2022;36(10):2970–81.

Artykuł Sponsorowany